TARIHIN SARKI IDRIS NA KASAR LIBYA Rubutawa Prof. Saliadeen Sicey

top-news


An haifi Muhammed Idris as-Senussi a ranar 12 ga Maris, 1889, ko 1890 a Al Jaghbub a Cyrenaica (lardi na Daular Usmaniyya a Libiya ta yau).

 Iyayensa su ne Muhammed al-Mahdi as-Senussi da Aisha bint Muqarrib al-Barasa. Idris ya kasance jikan wanda ya kafa kuma shugaban darikar Sufi na Senussi na Musulunci. A 1902 mahaifinsa ya rasu, kuma dan uwansa ya yi mulki har zuwa 1916 lokacin da Idris ya zama shugaban mulkin Senussi.A shekara ta 1920 ya karbi mukamin sarki (shugaban siyasa) na Cyrenaica.

Bayan yakin duniya na daya daular Usmaniyya ta Rushe kuma kasar Turkiyya mai cin gashin kanta ta balle. Turkiyya ta mika lardunan Cyrenacia, Tripolitania, da Fezzan ga Italiya. Gaba ɗaya waɗannan larduna uku ana kiran su Libiya. Italiyawa sun ba Idris damar cin gashin kansa a cikin yankinsa kuma a cikin 1922 ya tsawaita mulkinsa a Tripolitania. Sai dai kuma daga baya a wannan shekarar Benito Mussolini ya hau kan karagar mulki a Italiya kuma ya kuduri aniyar karbe iko da yankuna uku na Libya kai tsaye. Italiyawa sun yi wa al'ummar Libya mugun zalunci. An tsare da yawa a sansanonin taro kuma an kashe sama da mutane 12,000. Idris ya gudu zuwa Masar a watan Disamba 1922.

Bayan da Italiya ta sha kaye a yakin duniya na biyu, Turawan Ingila da Faransa sun mamaye yankuna daban-daban na Libya. A watan Nuwamba 1949 Majalisar Dinkin Duniya ta ba da shawarar cewa Libya ta zama kasa daya da Sarki Idris ke jagoranta. Bayan shekara 1 ya kafa Masarautar Libya a hukumance kuma ya ayyana kansa a matsayin Sarki. 

Libya ta zama kasa mai cin gashin kanta a ranar 24 ga Disamba, 1951, tare da Sarki Idris a kan karagar mulki.

Sarki Idris ya kasance mai ra'ayin addini irinna mazan jiya. Ya mallaki sojoji kuma yana da tasiri mai yawa akan majalisa. Yawancin talakawansa sun fi biyayya ga danginsu, kabilarsu, ko yankinsu fiye da Sarki. Idris ya bi manufar kulla kyakkyawar alaka da Turkiyya tare da nada Turkawa da dama a manyan mukamai a gwamnati. Firayim Ministan farko na kasar, Sadullah Kologlu, Baturke ne kamar yadda ministan harkokin wajen kasar, Abdullah Busayri. Kana kuma An dakatar da jam'iyyun siyasa.

A shekarar 1959 aka gano man fetur a libya. A cikin 'yan shekaru, Libya tana samun makudan kudade daga kudaden shigar man fetur kuma ta tashi daga daya daga cikin kasashe mafi talauci a duniya zuwa daya daga cikin masu arziki. Har ila yau, gwamnatin ta karbi miliyoyin kudade don ba da izinin gina da kuma kula da sansanin sojin Amurka a Libya da kuma taimakon raya kasa kai tsaye.

A watan Afrilun 1963 Sarki Idris ya ba da sanarwar cewa za a maye gurbin tsarin gwamnatin tarayya da tsarin bai daya. An soke majalisun larduna da tsarin shari'a, tare da mai da hankali a matakin kasa. Duk haraji da kudaden shigar mai sun tafi ne kai tsaye ga gwamnatin kasa.

Sojoji da masu matsakaicin ra'ayi da ke karuwa cikin sauri sun nuna rashin amincewa da iko da manufofin masu ra'ayin mazan jiya na Sarki Idris. An zarge shi da gwamnatinsa da cin hanci da rashawa. A watan Satumban shekarar 1969 a lokacin da sarki Idris ke kasar Turkiyya, wata tawagar sojoji karkashin jagorancin Kanar Muammar al-Qaddafi ta hambarar da gwamnatin Libya. Sarki Idris ya samu mafaka a kasar Masar. An yi masa shari’a a bayan idonsa a Libya kuma aka same shi da laifin cin hanci da rashawa a shekarar 1974. Ya rasu a ranar 25 ga Mayun 1983 a birnin Alkahira na kasar Masar yana da shekaru 93 a duniya.

Sarki Idris yayi aure sau biyar. Da Sau biyu a lokaci guda  (1911-1922 da 1955-1958), Sarki Idris ya auri mata biyu. Ya haifi 'ya'ya maza biyar da mace daya; duk sun mutu tun suna yara.